Πίτα και ιστορία

Πίτα σημαίνει το προϊόν ή γλύκισμα, που φτιάχνεται με ποικιλία άλλων υλικών. Έχει παρασκευασθεί σε διάφορα σκεύη και με πολλά εργαλεία. Έχει φτιαχτεί σε κάθε ελληνικό σπίτι, σε χωριά, πόλεις και αρτοποιεία. Ακόμη και σε super market πωλείται έτοιμη, τυποποιημένη για να καλύψει την ανάγκη απόλαυσης μιας πίτας έστω και σε γρήγορους ρυθμούς ζωής.

Μέσα στους αιώνες διατρέχει την γαστρονομία λαών και πολιτισμών. Υπάρχουν πολλές παρασκευές στην ευρωπαϊκή κουζίνα. Υπάρχει και η πιο απλή πίτα, όπου μέσα της τυλίγονται διάφορα υλικά και εξυπηρετεί βασικές ανάγκες διατροφής. Οι παραλλαγές της είναι αμέτρητες. Στην Ελλάδα μια φρεσκοψημένη καλή πίτα, φτιαγμένη από χέρια αγαπημένα, ξυπνά με την μυρωδιά της μνήμες και παραδόσεις.

Η ιστορία της χάνεται στην προϊστορία.
Ξεκινά, όταν οι άνθρωποι θα αλέσουν με μυλόπετρες τα σιτηρά τους. Αφού πάρουμε τους αλεσμένους καρπούς, θα προχωρήσουμε στη μίξη του αλευριού με το νερό, δημιουργώντας ένα χυλό, δηλαδή το ζυμάρι που χρειαζόμαστε. Αυτό θα το ψήσουν στον ήλιο ή σε φωτιά και αργότερα θα του προσθέσουν διάφορα υλικά. Η πρώτη πίτα έχει φτιαχτεί.

Από την Ανατολή μέχρι τη Δύση, πίτα φτιαχνόταν για να καλύψει διατροφικές ανάγκες.
Εκείνη ήταν που εξασφάλισε την επιβίωση σε μετακινούμενους πληθυσμούς που χρειάζονταν μία παρασκευή γρήγορη και θρεπτική για την επιβίωσή τους. Ταξιδιώτες, αγρότες, κτηνοτρόφοι, έχοντας μία πίτα μαζί τους ή φτιάχνοντας με ό,τι υλικό είχαν διαθέσιμο, μπορούσαν να παρασκευάσουν το καθημερινό τους γεύμα. Μάλιστα, μπορώντας να διατηρηθεί για περισσότερες από μία ημέρες, απάλλασσε από την αγωνία για τη συντήρηση της τροφής.

Στην αρχαία Ελλάδα η πίτα λεγόταν πλακούντας

Οι αρχαίοι Έλληνες της είχαν αδυναμία. Αυτό φανερώνει η επιτήδευση, στην οποία φτάνει η παρασκευή της με την πλακουντοποιία ή αλλιώς πεμματοποιία, αφού εκτός από τα σπίτια, πλακούντες φτιάχνονταν και σε ειδικά εργαστήρια. Η άριστη ποιότητα αλευριού με νερό φτιάχνουν το ζυμάρι των πλακούντων. Οι πλακουντοποιοί πρόσθεταν διάφορα υλικά.

Πολύ αγαπημένη ήταν η πίτα με τη μορφή γλυκίσματος. Με την προσθήκη μελιού και διάφορων καρπών ή ακόμη και μελωμένου κρασιού παρασκεύαζαν διάφορες παραλλαγές.
Ποικιλία υπήρχε και στα σχήματα των πλακούντων, τα οποία έδιναν στο ζυμάρι με το χέρι ή με τη χρήση ξύλινων φορμών. Επίσης, ψηνόνταν με διαφορετικούς τρόπους. Σε εστίες ή σε ανοιχτούς χώρους, σε ανθρακιά ή και σε ζεσταμένους πλίνθους. Τηγανιζόταν, όμως και σε διάφορα είδη λαδιού, όπως ο ταγηνίτης. Περίφημοι πλακούντες ήταν της Αττικής και της Κρήτης, ενώ ξεχωριστή θέση κατείχαν αυτοί της Σάμου.

Στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλές παρασκευές, οι οποίες ήταν συγκεντρωμένες σε ειδικά συγγράμματα, τα λεγόμενα «πλακουντοποιικά».

Θυμίζουν πολύ τα σημερινά βιβλία συνταγών και τις σύγχρονες γαστρονομικές εκδόσεις. Τους πλακούντες αγαπούσαν πολύ και οι Ρωμαίοι, οι οποίοι ήρθαν σε επαφή με τη γαστρονομία των αρχαίων Ελλήνων. Ο Κάτων στο έργο του De Agricultura (Περί Γεωργίας) τον 2ο αι. π.Χ. διασώζει παρασκευές για καλή πίτα για κάθε περίσταση. Όπως για την τελετουργική πίτα με την ονομασία libum, που προσφερόταν ετησίως στους θεούς. Για την placenta, μια πίτα με πολλές στρώσεις φύλλων και με καταγωγή από τον αρχαίο ελληνικό πλακούντα. Ήταν μάλιστα τόσο δημοφιλής, που πωλούνταν και στα αρτοποιεία σε φέτες, όπως αναφέρει ο Πετρώνιος.

Η πίτα αγαπήθηκε και στο Βυζάντιο

Οι πλακουντοποιοί ή πλακουντάριοι παρασκεύαζαν γλυκίσματα για εύπορους. Είδος πλακούντα ήταν και ο πάστελλος ή παστέλλιν.
Η πίτα διαχρονικά υπήρξε ένα νόστιμο έδεσμα για όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Οι πλούσιες παρασκευές με εκλεκτά συστατικά απευθύνονταν στους εύπορους. Η πιο ταπεινή στα υλικά της πίτα καταναλωνόταν από τους οικονομικά ασθενέστερους. Άλλωστε, η πίτα θεωρήθηκε διαχρονικά κυρίαρχη στην «κουζίνα των φτωχών».

Στη Μεσόγειο, επέζησε και διατηρήθηκε μέσα στο χρόνο.
Ειδικά για τον ελληνικό χώρο, η πίτα εξακολουθεί να είναι έδεσμα πρακτικό, θρεπτικό και χορταστικό. Παράλληλα, αποτελεί και μία από τις χαρακτηριστικότερες παρασκευές του γαστρονομικού μας πολιτισμού. Μεταφέρουν έθιμα και παραδόσεις, που σήμερα ωφελούν τη σύγχρονη διατροφή και ενισχύουν την κατανάλωση αγνών προϊόντων.
Στην πίτα αξιοποιήθηκαν τα σιτηρά, τα χορταρικά και είδη μυρωδικών της ελληνικής γης. Συγχρόνως και τα προϊόντα της κτηνοτροφίας.

Η πίτα στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η πίτα παλαιότερα ήταν στενά συνδεδεμένη με την ζωή των πληθυσμών. Στο χωράφι, στη βοσκή, στον χώρο δουλειάς, στο ταξίδι μια πίτα ήταν πάντα αναγκαία και πολλές φορές ισοδυναμούσε ή και αντικαθιστούσε με κανονικό γεύμα. Είναι ένα γεύμα – παράδειγμα οικιακής οικονομίας. Η ευρηματική Ελληνίδα νοικοκυρά επινόησε τρόπους για να αξιοποιήσει στη γέμισή της ακόμη και τα υπολείμματα από άλλα γεύματα. Με την καθημερινή καλή πίτα τράφηκαν με μεράκι, νοστιμιά και σπιτική φροντίδα γενιές ολόκληρες. Αλλά και με πίτα ξεχωριστή, της χαράς και του ανταμώματος γιορτάστηκαν και γιορτάζονται μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, γάμοι, ειδικές περιστάσεις. Περπατόπιτα, γιορτινή πίτα τελετουργική, και κάθε είδους καλή πίτα είναι ιδανική για κάθε περίσταση.

Η τεράστια ελληνική γαστρονομική παράδοση αποκαλύπτει πόσο αγαπημένο και διαχρονικό γεύμα αποτελούν. Κάθε τόπος και χωριό υπερηφανεύεται για την δικιά της καλή πίτα. Πίτα της Θράκης, των Σαρακατσάνων, των Βλάχων, της Πόλης, του Πόντου και της Μ. Ασίας. Μαζί, οι χιλιοπαινεμένη ηπειρώτικη πίτα, πλακόπιτα της Κρήτης, πουγκιά, νυφικά των Δωδεκανήσων.

Η ελληνική μαγειρική δημιούργησε έναν ανεξάντλητο αριθμό από επιλογές.

Όλα τα ιδιαίτερα προϊόντα ενός τόπου αναδεικνύονται σε μια καλή πίτα. Ο κατάλογος είναι μακρύς και ατελείωτος.
Η πίτα είναι λιτή στην παρασκευή της, πλούσια στη γεύση της. Εκφράζει την ελληνική απλότητα και ευρηματικότητα. Μεταφέρει τη σοφία της αυτάρκειας στη μαγειρική, συνδυάζοντας υψηλή γαστρονομική αξία. Είναι μια διατροφική παράδοση, ζωντανή που συνεχίζεται και εξελίσσεται.
Όπως και όπου κι αν φτιάχνεται, όπως κι αν λέγεται, χίλιες, χιλιάδες είναι οι παραλλαγές της και μία, απλή η ιστορία της…