Πως φτιάχνω κόλυβα για ψυχοσάββατο;
Το γεγονός ότι η ερώτηση «πως φτιάχνω κόλλυβα για ψυχοσάββατο» είναι δημοφιλής αναζήτηση στο διαδίκτυο μας προκαλεί δικαιολογημένη έκπληξη. Για ποιο λόγο θα ενδιαφερόταν να απαντήσει κάποιος σήμερα σε αυτή την ερώτηση; Στις πόλεις το τελετουργικό και τη διαδικασία της ταφής αναλαμβάνουν σήμερα τα Γραφεία Τελετών. Δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που αναζητούν στο διαδίκτυο συνταγή για κόλλυβα για τα τριήμερα ή τα εννιάμερα. Πόσο μάλλον άνθρωποι που ενδιαφέρονται να βρουν απάντηση στην ερώτηση πως φτιάχνω κόλλυβα για ψυχοσάββατο. Δεν ισχύει, όμως το ίδιο στην επαρχία και στα χωριά. «Στερνά» ή «συγχώρια» σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, «ψυχών κοκκία» στον Πόντο, «τζαν ασή» και «τζαν πιλαφί» (πιλάφι της ψυχής) στην Καππαδοκία. Τα κόλλυβα είναι ένα «ήδυσμα», γλύκισμα θρησκευτικού χαρακτήρα, που συνεχίζει να αφορά πολλούς ανθρώπους.
Κόλλυβα: ένα προαιώνιο ταφικό έθιμο
Τα κόλλυβα είναι ένα ταφικό έθιμο που διατηρείται σχεδόν απαράλλακτο από την παλαιολιθική εποχή. Ο παλαιολιθικός άνθρωπος δεν αναρωτιόταν «πως φτιάχνω κόλλυβα για το ψυχοσάββατο», ποια είναι η συνταγή για τα τριήμερα ή τα εννιάμερα. Προσέφερε, όμως, καρπούς για να τιμήσει τους νεκρούς και για να ανακουφίσει τους οικείους από τον πόνο της απώλειας. Αυτή η πληροφορία τεκμηριώνεται από ταφικά παλαιολιθικά ευρήματα σε σπηλιές στη Γαλλία, όπου, μαζί με προσωπικά αντικείμενα, εντοπίστηκαν και καρποί. Ο πόνος για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου δεν τον αλλάζουν οι διαφορές ανάμεσα στις εποχές, τους πολιτισμούς ή τις θρησκείες. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι πολλά ταφικά έθιμα πέρασαν πανομοιότυπα από τα ρωμαϊκά στα παλαιοχριστιανικά και στη συνέχεια στα χριστιανικά χρόνια. Στα χριστιανικά πια χρόνια, τα κόλλυβα για τα εννιάμερα, τα τριήμερα και το ψυχοσάββατο φτιάχνονται με την ίδια βασική συνταγή.
Τα κόλλυβα και ο χριστιανικός τους συμβολισμός
Σύμφωνα με τη ορθόδοξη παράδοση, τα ταφικά και επιμνημόσυνα κόλλυβα για τα εννιάμερα, τα τριήμερα και το ψυχοσάββατο παρασκευάζονται με απλή συνταγή. Ο σπόρος του σιταριού παρομοιάζεται με το φθαρτό ανθρώπινο σώμα. Ο σπόρος πέφτει στη γη και σαπίζει. Στη συνέχεια, όμως, βλαστάνει και από μέσα του βγαίνει το νέο στάχυ. Έτσι και το ανθρώπινο σώμα: ενταφιάζεται νεκρό στη γη, κι όμως θα αναστηθεί. Ιδιαίτερο συμβολισμό έχουν το ρόδι και η κανέλλα. Το ρόδι, που στην αρχαιότητα ήταν η τροφή των νεκρών στον Άδη, στη χριστιανική παράδοση συμβολίζει το αίμα. Η κανέλλα αποτυπώνει το χρώμα του χώματος.
Το σύγχρονο ερώτημα πως φτιάχνω κόλλυβα για το ψυχοσάββατο δεν απασχολούσε τους ανθρώπους σε παλιότερες εποχές. Τα ταφικά κόλλυβα, όπως διαβάζουμε το διήγημα «Άγια και Πεθαμένα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μόνο τα «εορτάσιμα κόλλυβα ήσαν με αρτυμήν παρεσκευασμένα». Τα κόλλυβα για τα εννιάμερα, τα τριήμερα ήταν απλό βρασμένο σιτάρι, ενώ η συνταγή για τα εορταστικά φτιαχνόταν «με μείγμα μέλιτος και σεμιγδάλεως».