Μεταβολισμος :Όλα όσα πρέπει να ξέρετε & τους παράγοντες που τον επηρεάζουν

Βασικός μεταβολικός ρυθμός (BMR) ή μεταβολικός ρυθμός ηρεμίας ή ανάπαυσης (RMR) ονομάζεται η ενέργεια σε θερμίδες (kcals) που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση των βασικών λειτουργιών του οργανισμού στη ζωή και δαπανάται για:

• τη διατήρηση του μυϊκού τόνου και της θερμοκρασίας του σώματος
• τη κυκλοφορία του αίματος
• την αναπνοή
• τη λειτουργία των αδένων
• τη λειτουργία των κυττάρων
• την αύξηση του οργανισμού

Η μέτρηση του BMR γίνεται όταν το άτομο είναι ξύπνιο και σε απόλυτη ηρεμία. Συνηθίζεται να μετράται κάτω από συνθήκες σταθερές, δηλαδή άνετο θερμικά περιβάλλον (20^οC- 25^oC), τουλάχιστον 12 ώρες μετά το τελευταίο γεύμα και πολλές ώρες μετά από αυστηρή σωματική άσκηση. Η διάρκεια της νηστείας επιτρέπει να ολοκληρωθεί η πέψη με αποτέλεσμα η μέτρηση να μην επηρεάζεται από τις ενεργειακές της απαιτήσεις. Επίσης, η απόλυτη ηρεμία του ατόμου είναι βασική, γιατί το αυξημένο στρες ανυψώνει το BMR.

Ο όρος RMR χρησιμοποιείται ισοδύναμα με τον όρο BMR. Η διαφορά των δύο όρων είναι ότι ο βασικός μεταβολικός ρυθμός μετριέται κάτω από αυστηρές συνθήκες, ενώ στη μέτρηση του μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας απαιτείται νηστεία μόνο 2-3 ώρες πριν από την μέτρηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα ποσοστό του RMR να αποτελείται από το ενεργειακό κόστος της πέψης. Έτσι ο RMR είναι ελαφρώς υψηλότερος από τον BMR (κατά 10% περίπου).

1. Το μέγεθος και η σύνθεση του σώματος

Τα παχύσαρκα άτομα εμφανίζουν μικρότερο βασικό μεταβολισμό ανά κιλό σωματικού βάρους απ’ ότι τα φυσιολογικά άτομα του ίδιου ύψους, φύλου και ηλικίας. Είναι γνωστό ότι ο μυϊκός ιστός είναι μεταβολικά περισσότερο ενεργός απ’ ότι ο λιπώδης ιστός. Οι αθλητές που έχουν αναπτυγμένο μυϊκό σύστημα εμφανίζουν 5% υψηλότερο Β.Μ. από αντίστοιχα φυσιολογικά άτομα.

Η επιφάνεια του σώματος παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του Β.Μ. Τα μικρόσωμα άτομα εμφανίζουν υψηλότερο Β.Μ. για κάθε μονάδα επιφάνειας σώματος από εκείνη των μεγαλόσωμων. Η επιφάνεια του σώματος εύκολα προσδιορίζεται με τη βοήθεια ορισμένων νομογραφημάτων, εφόσον είναι γνωστό το ύψος και το βάρος του ατόμου.

2. Το φύλο, η ηλικία και η ανάπτυξη

Οι γυναίκες έχουν Β.Μ. 5-10% χαμηλότερο από εκείνο των ανδρών του ίδιου βάρους και ύψους. Φυσιολογικές διακυμάνσεις του Β. Μ. εξαρτώνται από την ηλικία και την ανάπτυξη. Ο Β.Μ. είναι υψηλότερος τον 1^ο και 2^ο χρόνο της ζωής του ατόμου και μειώνεται κατόπιν. Eντούτoις αυξάνεται εκ νέου κατά τη διάρκεια της εφηβείας στα αγόρια και στα κορίτσια.

Η συνιστώμενη πρόσληψη ενέργειας είναι ίδια για αγόρια και κορίτσια κάτω των 10 ετών, αλλά από το 11^ο έτος της ηλικίας και μετά οι συνιστώμενες προσλήψεις πρέπει να διαφοροποιηθούν και να γίνουν υψηλότερες για τα αγόρια απ’ ότι για τα κορίτσια, επειδή πρέπει να ληφθεί υπόψη η μεταβολή της σύνθεσης του σώματος που λαμβάνει χώρα κατά την περίοδο αυτή.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του ενήλικα παρατηρείται σταθερή μείωση του βασικού μεταβολισμού. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στην μείωση της κυτταρικής μάζας που επέρχεται με το χρόνο, τη μείωση του μυϊκού ιστού, τη μείωση του μυϊκού τόνου και τη μείωση της φυσικής δραστηριότητας του ατόμου. Η μείωση αυτή υπολογίζεται σε 2% περίπου για κάθε δεκαετία.

3. Πυρετός

Λοιμώξεις ή πυρετός αυξάνουν το βασικό μεταβολισμό περίπου 12-13% για κάθε βαθμό C.

4. Ενδοκρινείς αδένες

Εκκρίσεις ορισμένων αδένων όπως του θυρεοειδούς, των επινεφριδίων και των παραθυρεοειδών επηρεάζουν το μεταβολισμό. Τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα παρουσιάζουν οι διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα. Ο υπερθυρεοειδισμός προκαλεί αύξηση του Β.Μ. ενώ ο υποθυρεοειδισμός χαρακτηρίζεται από μείωση του Β.Μ. Γενικά, ένα μέρος της αυξημένης ενέργειας που παρατηρείται κατά τον υπερθυρεοειδισμό οφείλεται στην αύξηση της δραστηριότητας της αντλίας Νa/K, που θεωρείται υπεύθυνη για τη διατήρηση της ιοντικής ισορροπίας των υγρών του σώματος. Η αδρεναλίνη που παράγεται από τον μυελό των επινεφριδίων προκαλεί παροδική αύξηση του Β.Μ.

5. Διατροφική κατάσταση

Για να γίνει εξοικονόμηση ενέργειας σε περίπτωση παρατεταμένης νηστείας ή μακροχρόνιου υποσιτισμού ο οργανισμός μειώνει τις ενεργειακές του απαιτήσεις, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μείωση του Β.Μ. που μπορεί να φθάσει ως και το 50%.

6. Κλίμα

Ο βασικός μεταβολισμός και το ποσοστό ενέργειας που δαπανάται για διάφορες σταθερές εργασίες έχουν μελετηθεί και έχει αποδειχθεί ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ατόμων που ζουν σε τροπικά κλίματα καθώς και σε πολικά.

Η ενέργεια που δαπανάται για τις σταθερές οικιακές εργασίες είναι ίδια σε μια μέση θερμοκρασία (14 – 25 C), ενώ γίνεται 5% υψηλότερη σε θερμοκρασίες χαμηλότερες αυτού του ορίου. Όταν το άτομο εκτίθεται στο κρύο ενεργοποιείται ο μηχανισμός παραγωγής θερμότητας. Σ’ ένα πρώτο στάδιο παρατηρείται εμφάνιση του ρίγους με απώτερο σκοπό την αύξηση της θερμογένεσης. Εάν η παραμονή στο κρύο συνεχισθεί, τότε αρχίζει το 2^ο στάδιο παραγωγής θερμότητας το οποίο όμως δεν συνοδεύεται από ρίγος. Φυσικά, η αύξηση της θερμογένεσης σημαίνει ότι η ενεργειακή απώλεια προς το περιβάλλον αυξάνει.

Άτομα τα οποία ζουν σε αρκτικές περιοχές εμφανίζουν αύξηση του βασικού μεταβολισμού κατά 15-20%. Παρόλα αυτά όμως, επειδή ο άνθρωπος συνήθως διατηρεί το περιβάλλον που ζει περίπου σε σταθερή θερμοκρασία (καλοριφέρ, οικιακή μόνωση κ.α.), δεν φαίνεται να επηρεάζεται ο Β.Μ. σοβαρά από τις αλλαγές κλίματος.

7. Φυσική δραστηριότητα

Ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει την απώλεια ενέργειας μεταξύ ατόμων της ίδιας ηλικίας, φύλου και μεγέθους σώματος είναι η φυσική δραστηριότητα. Η καθημερινή εργασία του ανθρώπου απαιτεί ένα ορισμένο κόστος ενέργειας. Ωστόσο, στις αναπτυγμένες δυτικές χώρες ο ελεύθερος χρόνος των εργαζομένων είναι μεγαλύτερος από τον ελεύθερο χρόνο όσων ζουν και εργάζονται στις υποανάπτυκτες χώρες, πράγμα που σημαίνει ότι η αποβολή ενέργειας ενός ατόμου που εργάζεται σε ανεπτυγμένη χώρα είναι μικρότερη απ’ ότι ενός εργαζόμενου στα υπανάπτυκτα κράτη.

Η μικτή επιτροπή των FAO/WHO για τις ενεργειακές και πρωτεϊνικές απαιτήσεις του ατόμου όρισε τέσσερις κατηγορίες επαγγελματικής απασχόλησης, σύμφωνα με την κατανάλωση ενέργειας που απαιτούν:

1. Ελαφριά εργασία: εργασία γραφείου, καθιστικά επαγγέλματα (δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, αρχιτέκτονες, λογιστές), εργασία σπιτιού (νοικοκυρές που διαθέτουν ηλεκτρικές οικιακές συσκευές).
2. Μέτρια εργασία: απασχολούμενοι στην ελαφριά βιομηχανία, εργάτες που χρησιμοποιούν μηχανήματα, αγρότες που χρησιμοποιούν μηχανήματα, στρατιώτες, ψαράδες.
3. Αρκετά βαριά εργασία: αγρότες χωρίς τη βοήθεια μηχανημάτων, εργάτες δασών, εργάτες σε ορυχεία, χορευτές, χορευτές ορισμένων αθλημάτων.
4. Πολύ βαριά εργασία: ξυλοκόποι, σιδηρουργοί, οικοδόμοι, σκιέρ, ποδοσφαιριστές.

Ο βασικός μεταβολισμός, για να συνοψίσουμε, επηρεάζεται από το βάρος, την ηλικία, το φύλο και κατά κύριο λόγο από τη φυσική δραστηριότητα. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο όπως λοιμώξεις ή ο πυρετός, η λειτουργία των ενδοκρινών αδένων και οι ορμόνες, η παρατεταμένη νηστεία, ο υποσιτισμός, το κλίμα (κρύο/ζέστη), τα φάρμακα, η σωματική σύνθεση (ποσοστό μυϊκής μάζας και σωματικού λίπους), ο τρόπος ζωής και το γενετικό υπόβαθρο.

http://www.moulinos-g.gr/