Ο τραχανάς είναι το ελληνικό παραδοσιακό comfort food. Αυτή η άκρως θρεπτική, δυναμωτική και οικονομική σούπα που φτιάχνεται στο λεπτό και μπορεί να καταναλωθεί από μικρούς και μεγάλους όλες τις ώρες τις ημέρας. Παρόλο που την έχουμε συνδέσει με την ελληνική παραδοσιακή γαστρονομία ο τραχανάς είναι ένα φαγητό που κατά πάσα πιθανότητα έκανε την εμφάνιση της αρχικά στην οθωμανική κουζίνα.
Η ετυμολογία της λέξης τραχανάς ωστόσο προέρχεται από τη ιρανική λέξη terhuvane (τραχανά) αποτελούμενο από δυο λέξεις ταρ που σήμαινε μουσκεμένο και χαν που σήμαινε μέρος φαγητού υποδηλώνοντας έτσι τον τρόπο παρασκευής της σούπας, δηλαδή βάζοντας μια μικρή ποσότητα νερού ή ζωμού, βρέχοντας ουσιαστικά τους κόκκους του αποξηραμένου τραχανά, μαγειρεύονταν.
Αργότερα ο τραχανάς έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή πιάτα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήδη από τον 11ο αιώνα μ.Χ. η σούπα tour (έτσι ονόμαζαν το γιαούρτι που έμενε από το καλοκαίρι) ήταν ένα έδεσμα που προσφερόταν σε γαμήλιες τελετές και επίσημες γιορτές. Σύντομα όμως από τα οθωμανικά παλάτια ο τραχανάς πέρασε στο καθημερινό διαιτολόγιο του λάου καθώς ήταν ένα έδεσμα οικονομικό και ιδιαίτερα τονωτικό. Μάλιστα στα αρχεία των οθωμανικών παλατιών αναφερόταν συχνά ως θεραπευτικό πιάτο ενάντια στον πονοκέφαλο από υπερβολική κατανάλωση κρασιού.
Παλαιοτέρα στην Ελλάδα ο τραχανάς φτιάχνονταν πάντα μετά το πέρας του καλοκαιριού από το περίσσιο γάλα και γιαούρτι που έμενε και φυλάσσονταν για όλο το χειμώνα. Η διαδικασία που ακολουθούσαν οι νοικοκυρές έχει παραμείνει έως σήμερα η ίδια. Αφού αναμειχτεί το γιαούρτι ή το ξινόγαλο με βρασμένο αλεύρι ή σιμιγδάλι στο τελευταίο στάδιο παρασκευής του πρέπει να απλωθεί σε μεγάλες επιφάνειες και να στεγνώσει, μια διαδικασία ιδιαίτερα χρονοβόρα. Βεβαία ο τραχανάς ανάλογα με το μείγμα και το μέγεθος του κόκκου χωρίζεται σε είδη όπως παρατίθενται πιο κάτω.
Υπάρχουν λοιπόν δυο μεγάλες κατηγορίες στις οποίες χωρίζεται ο τραχανάς: ο ξινός και ο γλυκός.
Ο ξινός είναι συνήθως ο τραχανάς που παρασκευάζεται από φρέσκο γάλα ή γιαούρτι αναμειγμένο με αλεύρι, έχει λευκό χρώμα και γεύση γαλακτώδης. Πολλές φορές μπορεί να περιέχει και αβγά. Σε αυτή την κατηγορία βρίσκουμε και τον ξινό από αλατισμένο γάλα που έχει υποστεί ζύμωση και η γεύση του είναι πιο έντονη.
Ο γλυκός είναι σχεδόν πάντα εκείνος που περιέχει αλατισμένο γάλα και έχει αναμειχθεί με σιτάρι. Έχει πιο σκούρο χρώμα ενώ η γεύση του συνήθως είναι πιο ξινή και ιδιαίτερη. Σε αυτή την κατηγορία βρίσκουμε και τον ξινόχοντρο κρητικό τραχανά που εμπεριέχει αναποφλοίωτο σιτάρι.